තොරතුරු දැනගැනීම මිනිසාගේ අයිතියකි. මෙරට ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 14 (අ) ව්‍යවස්ථාව මගින් ද ජනතාවට ඇති එම අයිතිය පිළිබඳ අවධානයට ලක් කොට ඇත. ඉන් නොනැවතී, එම අයිතිය වඩාත් ප්‍රායෝගිකව ක්‍රියාත්මක කරනු පිණිස 2016 අංක 12 දරණ තොරතුරු දැනගැනීමේ පනත සම්මත කොට බලාත්මක කරන ලදී. එමගින් ජනතාවට ඔවුන්ගේ තොරතුරු දැනගැනීමේ අයිතිය උරගා බැලීම සඳහා වඩාත් ඵලදායී මගක් විවර වී ඇති බව පෙන්වා දිය හැකි ය.
තොරතුරු දැනගැනීමේ පනත ජනගත කිරීමේ මූලික අරමුණ වශයෙන් එහි දැක්වෙන්නේ පොදු අධිකාරීන්ගේ විනිවිදභාවය සහ වගකීම පිළිබඳ සංස්කෘතියක් ගොඩනගා පෝෂණය කරගැනීම තුළින් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය අර්ථාන්විතව පවත්වාගෙන යාමයි.
සැබැවින්ම පොදු අධිකාරියක් ලෙස හැඳින්වෙන්නේ කුමක් ද?
2016 අංක 12 දරණ තොරතුරු දැනගැනීමේ පනතෙහි 43 වන වගන්තියෙහි එන අර්ථ නිරූපණය අනුව
■ ආණ්ඩුවේ අමාත්‍යාංශයක්
■ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව හෝ (ඉ) ඡේදය යටතේ නිශ්චිතව දක්වා ඇති ප්‍රමාණයට හැර 2007 අංක 7 දරන සමාගම් පනත හැර යම් ලිඛිත නීතියක්, හෝ පළාත් සභාවක ප්‍රඥප්තියක් මගින් හෝ යටතේ පිහිටුවන ලද යම් මණ්ඩලයක් හෝ කාර්‍යාලයක්
■ ආණ්ඩුවේ දෙපාර්තමේන්තුවක්
■ රාජ්‍ය සංස්ථාවක්
■ සිය කොටස් වලින් සියයට 25ක් හෝ ඉන් වැඩි ප්‍රමාණයක් රජය හෝ රාජ්‍ය සංස්ථාවක් එකතුව දරනු ලබන සහ 2007 අංක 7 දරන සමාගම් පනත යටතේ සංස්ථාගත කරන ලද සමාගමක්
■ පළාත් පාලන ආයතනයක්
■ ආණ්ඩුවේ හෝ එහි නියෝජ්‍යායතනයක හෝ පළාත් පාලන ආයතනයක කොන්ත්‍රාත්තුවක්, හවුල් ව්‍යාපාරයක්, ගිවිසුමක් හෝ බලපත්‍රයක් යටතේ ව්‍යවස්ථාපිත හෝ පොදු කර්තව්‍යයක් ඉටු කරන එහෙත් ඒ ව්‍යවස්ථාපිත හෝ පොදු සේවාවන්ගෙන් ආවරණය වූ ක්‍රියාකාරකමක් ප්‍රමාණයකට පමණක් සීමා වූ පෞද්ගලික හිමිකාරීත්වයක් හෝ සංවිධානයක්
■ පළාත් සභාවක් විසින් පිහිටවන ලද හෝ ඇති කරන ලද යම් දෙපාර්තමේන්තුවක් හෝ වෙනත් අධිකාරියක් හෝ ආයතනයක්
■ මහජනතාව වෙත සේවයක් ලබාදෙනු ලබන සහ ඉල්ලා සිටින ලද තොරතුරු මහජනතාව වෙත ලබාදෙනු ලබන සේවයට අදාළ වනතාක් දුරට ආණ්ඩුව හෝ යම් දෙපාර්තමේන්තුවක් හෝ පළාත් සභාවක් මගින් පිහිටුවන ලද හෝ ඇති කරන ලද වෙනත් අධිකාරියක් හෝ විදේශීය ආණ්ඩුවක් හෝ ජාත්‍යන්තර සංවිධානයක් මගින් සැළකිය යුතු ප්‍රමාණයක් අරමුදල් සපයනු ලබන රාජ්‍ය නොවන සංවිධානයක්
■ පෞද්ගලික විශ්වවිද්‍යාල සහ වෘත්තීය ආයතන ඇතුළුව උසස් අධ්‍යාපන ආයතන
■ වෘත්තීය හෝ කාර්මික අධ්‍යාපනය ලබාදෙන ආයතන ඇතුළුව පුද්ගලික අධ්‍යාපන ආයතන
■ යුක්තිය පසිඳලීම සඳහා ඇතිකොට පිහිටුවන ලද අධිකරණ, විනිශ්චය අධිකරණ හා ආයතන
යනාදී ආයතන පොදු අධිකාරීන් වශයෙන් සළකනු ලබයි. ඒ අනුව මෙම පනතෙහි 5 වැනි වගන්තියේ එන විධිවිධාන වලට යටත්ව, සෑම පුරවැසියෙකුට ම ඉහත සඳහන් පොදු අධිකාරියක් සන්තකයේ, භාරයේ හෝ ඔවුන්ගේ පාලනය යටතේ ඇති තොරතුරු වලට ප්‍රවේශ වීමට අවකාශ ලබා දී ඇත.
පනතෙහි 7 වන වගන්තිය යටතේ මෙකී පොදු අධිකාරීන් සතු යුතුකම් සඳහන් වේ. එහි දී විශේෂයෙන් මහජනතාව විසින් ඉල්ලා සිටිනු ලබන තොරතුරු ලබා දීම සඳහා වාර්තා සහ ලේඛන පිළිවෙලකින් යුක්තව නිසි ලෙස පවත්වා ගැනීම සඳහා පොදු අධිකාරීන් හට ‘යුතුකමක්’ ඇති බව අවධාරණය කරයි.
එයට අමතරව පොදු අධිකාරීන්ගේ විනිවිදභාවය පිළිබඳ ක්‍රියාකාරීත්වය නිසි පරිද්දෙන් ම සිදු වේ දැයි මැන බැලීම සඳහා තොරතුරු දැනගැනීමේ අයිතිවාසිකම පිළිබඳ කොමිෂන් සභාව වෙත වාර්‍ෂිකව වාර්තාවක් ඉදිරිපත් කළ යුතුය. ඒ අනුව ඔවුන් සකස් කරනු ලබන වාර්තාවෙහි අදාළ වර්‍ෂය සඳහා ලැබණු මුළු ඉල්ලීම් ගණන, තොරතුරු සපයන සහ ප්‍රතික්‍ෂේප කරන ලද ඉල්ලීම් ගණන, වසර තුළ දී එකතු කරනු ලැබූ ගාස්තු මුදල, ලද අභියාචනා ප්‍රමාණය, කොමිෂන් සභාවේ විධානය පරිදි තොරතුරු සපයන ලද වාර ගණන සහ පවත්නා තොරතුරු ලබාගැනීමේ ක්‍රමවේදයේ ක්‍රියාකාරීත්වය ප්‍රවර්ධනය කිරීම වෙනුවෙන් කරනු ලබන යෝජනා තිබේ නම් එවැනි යෝජනා ආදිය එකී වාර්තාවට ඇතුළත් විය යුතු ය. මෙසේ තමාගේ විනිවිදභාවය පිළිබඳ වගවීම සඳහා පොදු අධිකාරීන් තොරතුරු දැනගැනීමේ අයිතිවාසිකම පිළිබඳ කොමිෂන් සභාව වෙත බැඳී සිටියි.