- මෑත වසර 9 තුළ වන රක්ෂිතවලින් හෙක්ටයාර් ලක්ෂ 7ක් විනාශ කරලා
- ඒ වෙනුවට පැළ හිටුවන්න වසර 14කදී රු. කෝටි 17ක් වැය කරලා
– රාහුල් සමන්ත හෙට්ටිආරච්චි
විස්මයජනක භූ දර්ශන, පොහොසත් ජෛව විවිධත්වය සහ සශ්‍රීක වැසි වනාන්තර සඳහා ප්‍රසිද්ධියක් උසුලන ශ්‍රී ලංකාව, වර්ධනය වන පාරිසරික අර්බුදයක් වූ වන විනාශයට මුහුණ දෙමින් සිටී. ඉන්දියන් සාගරයේ මුතු ඇටය නැතහොත් පාරාදීසයක් ලෙස කීර්තියට පත් වුවද, නීති විරෝධී දැව කැපීම, පුළුල් වන කෘෂිකර්මාන්තය සහ අනවසර සංවර්ධනය හේතුවෙන් එහි හරිත ආවරණය වේගයෙන් අහිමි වෙමින් පවතී. ශ්‍රී ලංකාවේ වන විනාශය රටේ අද්විතීය ශාක හා සත්ත්ව විශේෂවලට තර්ජනයක් පමණක් නොව, පෝෂණය, ජලය සහ ආදායම සඳහා එහි වනාන්තර මත යැපෙන මිලියන ගණනකගේ ජීවනෝපායන්ද අනතුරේ හෙළයි. ශ්‍රී ලංකාව මේ බිහිසුණු අභියෝගය නිසි පරිදි වටහාගෙන තිබේද? ඒ හමුවේ ගත යුතු නිසි පියවර අනුගමනය කොට තිබේද? මේ, තොරතුරු දැනගැනීමේ පනත උපයෝගි කරගෙන ඒ පිළිබඳව කළ විමර්ශනයකි.
ගැටලුවේ පරිමාණය
පසුගිය දශක කිහිපය තුළ ශ්‍රී ලංකාවේ වන ආවරණය ශීඝ්‍ර ලෙස අඩු වී ඇත. ආහාර හා කෘෂිකර්ම සංවිධානයට (FAO) අනුව, රටේ වන ආවරණය 1956 දී මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 44% සිට 2020 දී 29% දක්වා අඩු වී තිබේ. වඩාත් මෑත ඇස්තමේන්තු අනුව, වන විනාශය වේගවත් වීමත් සමඟ තත්වය වඩාත් නරක විය හැකි බව පෙන්නුම් කරයි. සපුෂ්ප ශාක විශේෂ 3,000කට අධික ප්‍රමාණයකට සහ කුරුළු විශේෂ 500කට අධික ප්‍රමාණයකට නිවහනක් වන මෙම දිවයිනෙන්, වාර්ෂිකව හෙක්ටයාර් 10,000ක් පමණ වනාන්තර විනාශ වෙමින් පවතින බව හෙළි වී ඇත.
එමෙන්ම වන සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව යටතේ පවතින වන භූමි ප්‍රමාණය ද ශීඝ්‍රයෙන් පහළ බැස ඇති බව තොරතුරු දැනගැනීමේ අයිතිවාසිකම යටතේ වන සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවෙන් 2024.05.29 දිනැතිව ලිපි අංක RTI /15/2024 යටතේ ලබාගත් තොරතුරු මගින් ද අනාවරණය විය. එම තොරතුරුවලට අනුව වන සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව යටතේ පවතින වන ආවරණ කලාප තුළ 2015 වර්ෂයේ වන ආවරණ ප්‍රමාණය හෙක්ටයාර 2,081,006ක්ව පැවතියත් 2024 වර්ෂය වන විට එම වන ආවරණ කලාපයේ භුමි ප්‍රමාණය හෙක්ටයාර 1,364,100 දක්වා අඩු වී තිබේ. ඒ අනුව වසර 09ක් තුළ දී එම වන ආවරණ කලාපයේ අඩු වූ මුළු භූමි ප්‍රමාණය හෙක්ටයාර 716,906.39කි.
2024 වර්ෂයට අදාළව ශ්‍රී ලංකාවේ වන ඝනත්වය සම්බන්ධයෙන් තොරතුරු විශ්ලේෂණය කිරීමේදී වන සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව යටතේ පවතින හෙක්ටයාර 1,364,099.61 වූ භූමි ප්‍රමාණයෙන් හෙක්ටයාර 171,210.58ක් සංරක්ෂිත වනාන්තර වන අතර හෙක්ටයාර් 1,192,889.03ක් රක්ෂිත වනාන්තර වේ. නමුත් ඒ සම්බන්ධයෙන් වන සංරක්ෂක ජනරාල් ඊ.ඒ.පී. නිශාන්ත එදිරිසිංහ මහතා කියා සිටියේ 2015 වන සංගණනයට අනුව හෙක්ටයාර 2,012,774ක වන භූමි ප්‍රමාණයක් හා 2020 වර්ෂයේදී හෙක්ටයාර 2,007,430.40ක වන භූමි ප්‍රමාණයක් වාර්තා වී ඇති බවයි. ඒ අනුව 2015 වර්ෂයේ සිට 2020 දක්වා කාලය තුළ දී අහිමි වී ඇති වන භුමි ප්‍රමාණය වන්නේ හෙක්ටයාර 5,346.3ක් පමණි
වනාන්තර යනු මොනවාද?
“එක්සත් ජාතීන්ගේ අහාර හා කෘෂිකර්ම සංවිධානය නිර්වචනය කරලා තියෙනවා වනාන්තර කියන්නේ මොකක්ද කියලා. ඒ අනුව තුරු ආවරණය 10%ට වඩා වැඩි හෙක්ටයාර 0.5ට වඩා වැඩි කෘෂිකාර්මික නොවන භූමි ප්‍රමාණයක් වන භූමියක් ලෙස සැලකෙනවා. තුරු ආවරණයේ ගසක උස මිටර් 5ක් විය යුතු වෙනවා. ඉහත හෙක්ටයාර් මිලියන 2ක පමණ වන භූමිය එයට අයිති වෙනවා. මෙහි කොටසක් වන සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවෙන් ගැසට් කර ඇති අතර කොටසක් වනජීවී දෙපාර්තමේන්තුවෙන් ගැසට් කරල තිබෙනවා. ගැසට් නොකරපු කොටසකුත් තිබෙනවා.’’ වන සංරක්ෂක ජනරාල් වරයා කියා සිටියේය.
අධ්‍යක්ෂ ජනරාල් වරයා ලබාදුන් තොරතුරුවලට අනුව 2020 වර්ෂය වන විට ශ්‍රී ලංකාවේ වනාන්තර පද්ධතිය ස්වභාවික වනාන්තර හෙක්. 1,841,587.92ක් සැවානා වනාන්තර හෙක්. 67,404.41ක් වන වගා හෙක්. 98,438.07ක් වේ. සමස්තයක් ලෙස එම වන භූමි ප්‍රමාණය හෙක්. 2,007,430.40කි.
වන සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවට අනුව ශ්‍රී ලංකාවේ වන සංගණනය කරනු ලබන්නේ වසර 05කට වරකි. ඒ අනුව 2000 වර්ෂයේ සිට ඒ ආකාරයෙන් සිදු කරනු ලැබූ වන සංගණන සම්බන්ධයෙන් වූ තොරතුරු ලබාදීමට වන සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව කටයුතු කර නොමැති අතර ලබා දී ඇත්තේ 2015 වර්ෂයේ සිට තොරතුරු පමණි. එම තොරතුරු වලින්ද 2020 වර්ෂයේ සිදුකරනු ලැබූ වන සංගණනය සම්බන්ධයෙන් වූ තොරතුරු 2024 මාර්තු මාසය දක්වා ප්‍රකාශයට පත් කර නොමැති වීම විමතියට කරුණකි.
කෙසේ නමුත් ඉහතින් පෙන්වා දුන් ශීඝ්‍ර වන විනාශය රට පුරා ඒකාකාරව බෙදී යන්නේ නැත. උතුරු-මැද සහ නැගෙනහිර පළාත්වල වියළි කලාපීය වනාන්තර, දිවයිනේ නිරිතදිග කොටසේ තෙත් කලාපීය වැසි වනාන්තර සහ මධ්‍යම කඳුකරය වඩාත් දරුණු ලෙස පීඩාවට පත් වූ ප්‍රදේශ වේ. මෙම කලාප ඔවුන්ගේ ජෛව විවිධත්වය සඳහා පමණක් නොව ජලය රඳවා තබා ගැනීම, කාබන් වෙන් කිරීම සහ දේශගුණික නියාමනය සඳහා ඔවුන්ගේ කාර්යභාරය සඳහාද වැදගත් වේ.
බහුවිධ අර්බුදයක්
ශ්‍රී ලංකාවේ වන විනාශය පිළිබඳ අර්බුදයට කරුණු කිහිපයක් දායක වන අතර, මෙම සාධක බොහෝ විට එකිනෙක සම්බන්ධ වී, සංකීර්ණ අභියෝග ජාලයක් නිර්මාණය කරයි. ඒ අතර නීතිවිරෝධී දැව කැපීම සහ දැව වෙළඳාම පෙන්වා දිය හැකිය. නීති විරෝධී ලෙස දැව කැපීම ශ්‍රී ලංකාවේ වන විනාශයේ වඩාත් ප්‍රමුඛ හේතුවලින් එකකි. දැව කර්මාන්තය නියාමනය කිරීමට රජය උත්සාහ කළ ද, නීති විරෝධී කටයුතු දිගටම වර්ධනය වේ. දූෂණය, ප්‍රමාණවත් ලෙස නීතිය ක්‍රියාත්මක නොකිරීම සහ වැරදිකරුවන් සඳහා නිසි දඬුවම් නොලැබීම මෙම උවදුර මැඩපැවැත්වීම දුෂ්කර කර ඇත. තේක්ක, මහෝගනී සහ බුරුත දැව වැනි ඉහළ වටිනාකමකින් යුත් දැව විශේෂ කැපීම බොහෝ විට වනාන්තර පරිසර පද්ධතියට සැලකිය යුතු හානියක් සිදු කරයි.
කෘෂිකර්මාන්තය වන විනාශයේ තවත් ප්‍රධාන ධාවකයකි. තේ, රබර් සහ පොල් වගාවන් ව්‍යාප්තවීමත් සමඟ කුඩා පරිමාණයේ යැපුම් ගොවිතැන, විශාල වනාන්තර සහිත ඉඩම් හෙළි කිරීමට හේතු වී තිබේ. මෑත වසරවලදී, කෙසෙල්, ගම්මිරිස් සහ වැනිලා වැනි අපනයනය ඉලක්ක කරගත් භෝග වගාව තවදුරටත් වනාන්තර ප්‍රදේශ ආක්‍රමණය කරමින් වර්ධනය වී තිබේ. එසේම ගොවිතැන සඳහා බොහෝ වන බිම් හෙළි වෙමින් වන සතුන්ගේ නිජබිම් පවා අහිමි වෙමින් වන සතුන් සහ මිනිසා අතර ගැටුම්කාරී තත්වයන්ද නිර්මාණය වී තිබේ. කෙසේ නමුත් කෘෂි කර්මාන්තය වෙනුවෙන් කොතරම් වන බිම් ප්‍රමාණයක් හෙළි වුව ද මේ වන විට රට ආහාර අර්බුදයකටද මුහුණ පා තිබේ.
යටිතල පහසුකම් සංවර්ධනය ද වන විනාශයේ කැපී පෙනෙන සාධකයක් වේ. මාර්ග ඉදිකිරීම්, නිවාස සංවර්ධන සහ කාර්මික කලාප ඇතුළු යටිතල පහසුකම් ව්‍යාපෘතියද වන විනාශයට දායක වී ඇත. විශේෂයෙන්ම පශ්චාත් යුධ සමයේ උතුරු හා නැගෙනහිර පළාත්වල වේගවත් සංවර්ධනය සඳහා රජය ගෙන යන වැඩ සටහන්, මහාමාර්ග, ගුවන් තොටුපළ සහ නාගරික ව්‍යාප්තිය, වනාන්තර එළිපෙහෙළි කිරීමට හේතු වී ඇත. මෙම ව්‍යාපෘති බොහෝ විට ආර්ථික වර්ධනය සඳහා අවශ්‍ය යැයි ප්‍රකාශ කරන අතර, ඒවා මගින් බොහෝ විට සිදුවන්නේ ප්‍රතිස්ථාපනය කළ නොහැකි ලෙස ස්වභාවික වාසස්ථාන විනාශ කිරීම ය.
ලැව්ගිනි සහ දේශගුණික විපර්යාස තවත් ප්‍රබල සාධකයක් වී තිබේ. දේශගුණික විපර්යාස ශ්‍රී ලංකාවේ වන විනාශයේ අර්බුදය උග්‍ර කරයි. උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම, දිගුකාලීන නියඟ සහ අක්‍රමවත් වර්ෂාපතන රටා විශේෂයෙන් වියළි කලාපීය වනාන්තරවල ලැව් ගිනි ඇතිවීමේ වාර ගණන සහ තීව්‍රතාවය වැඩි කර ඇත. මෙම ලැව්ගිනි ගස් විනාශ කරනවා පමණක් නොව වනාන්තරවල ස්වභාවික පුනර්ජනනයට ද බාධා කරනු ලැබේ. තවද, නායයෑම් සහ ගංවතුර වැනි දේශගුණික විපර්යාස-ප්‍රේරිත සිදුවීම් වනාන්තර විනාශයට හේතු විය හැකිය. මෙයට ප්‍රබල හේතුවක් වී ඇත්තේ පරිසර පද්ධති මිනිස් ආක්‍රමණයට ගොදුරු වීම, අනවසරයෙන් අල්ලා ගැනීම වැනි නීති විරෝධී කටයුතුවලට එරෙහිව නීතිය නිසි අයුරින් හා කාර්යක්ෂමව ක්‍රියාත්මක නොවීමය. ඒ සඳහා බෙහෙවින් බලපා ඇත්තේ අනිසි දේශපාලන අතපෙවීම් වන අතර එය වන සංරක්ෂණ ප්‍රදේශ වඩාත් අවදානමට ලක්කිරීමට ප්‍රබල සාධකයක් වී තිබේ.
ගැටලුවට එරෙහිව සටන් කිරීම
ලංකාවේ වන විනාශය සම්බන්ධයෙන් මේ ආකාරයෙන් භයානක පසුබිමක් තිබියදීත්, වනාන්තර විනාශයට එරෙහිව සටන් කිරීම සම්බන්ධයෙන් රාජ්‍ය අංශයේ ප්‍රබල යාන්ත්‍රණයක් දක්නට නොලැබීම මෙන්ම සිදුකරන ලද කටයුතු නිසි කාලීන අධීක්ෂණයක් හෝ නියාමනයක් ඇතිව සිදු නොකිරීම ද කැපී පෙනන දුබලතාවකි. ඒ ආකාරයෙන් 2030 වන විට වන ගහනය 32% දක්වා වැඩි කිරීම අරමුණු කරගත් “ශ්‍රී ලංකා වන සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවේ 2020 වන සංරක්ෂණ සැලැස්ම” වැනි වැඩසටහන් කිහිපයක් රජය විසින් දියත් කර ඇති මුත් එහි සාධනීය තත්වයක් නොමැති බව ඉහත සංඛ්‍යාත්මක තොරතුරු මගින් තහවුරු වේ. මෙම සැලැස්මට පාරිසරික නීති ශක්තිමත් කිරීම, නැවත වන වගා ව්‍යාපෘති, නව ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ පිහිටුවීම සහ දැඩි ලෙස බලාත්මක කිරීම ඇතුළත් වේ.
එමෙන්ම ශ්‍රී ලංකාවේ වන සංරක්ෂණය වෙනුවෙන් රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන සහ ප්‍රාදේශීය ප්‍රජාවන්ද තීරණාත්මක කාර්යභාරයක් ඉටු කරන බව ද පෙන්වා දිය යුතු කරුණකි. ශ්‍රී ලංකාවේ වැසි වනාන්තර ආරක්ෂකයින් සහ වනජීවී සහ ස්වභාව ආරක්ෂණ සංගමය වැනි පාරිසරික කණ්ඩායම් වනාන්තරවල වැදගත්කම පිළිබඳ උපදේශනය, නැවත වන වගා කිරීම සහ දැනුවත් කිරීම සඳහා ක්‍රියාකාරීව සම්බන්ධ වේ. පරිසර හිතකාමී ගොවිතැන් පිළිවෙත් සහ ප්‍රජා වන වගා ව්‍යාපෘති වැනි සමහර ප්‍රජා මූලික මුල පිරීම්, තිරසාර ඉඩම් පරිහරණයේ ඇති වැදගත්කම අවධාරණය කෙරෙන වැදගත් කාර්යයක් ඉටුකරයි.
කෝටි 17ක පැළ සිටුවීම
පැනනැගී ඇති මෙම පරිසර විනාශය හමුවේ ලංකාවේ වන ගහණය වැඩි කිරීම සඳහා වන සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව පමණක් 2015 වර්ෂයේ සිට 2024 වර්ෂය දක්වා රුපියල් කෝටි 17කට අධික මුදලක් (170,941,000) වැය කර තිබෙන බව වන සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව තුළින් ලබාගත් තොරතුරු මගින් අනාවරණය විය. මේ ආකාරයෙන් විශාල මුදලක් වැය කරමින් පැළ සිටුවීමට සිදුව ඇත්තේද සිදු කෙරෙන වන විනාශය ඉහළ යෑම නිසා ය. නමුත් එසේ මුදල් වැය කර සිටුවන ලද පැළ නිසි නඩත්තුවක් හා සංරක්ෂණයක් නොමැති වීම නිසා නිසි ප්‍රතිඵලයක් ලබා ගැනීමට නොහැකි තත්වයක් ඇති වී තිබේ. ඒ බව පසුගිය කාලයන්හි පැළ සිට වූ ප්‍රදේශ සම්බන්ධයෙන් සොයා බැලීමේදී පෙනී යන කරුණකි. මීට අමතරව වෙනත් රාජ්‍ය ආයතන මගින් මෙන්ම පුද්ගලික ආයතන මගින්ද මේ ආකාරයෙන් රුක් රෝපණ වැඩසටහන් නිරන්තරයෙන් සිදු කිරීම අප නිරීක්ෂණය කරනු ලැබුවත් සිටුවන ලද එම පැළ පසු කාලීනව නිසි සංරක්ෂණයක්, ආරක්ෂාවක් සම්බන්ධයෙන් තැකීමක් නොමැතිකම නිසාම එය හුදු මුදල් නාස්තියකට පමණක් හේතු වී තිබේ.
“හිටවන ලද පැළ පුළුවන් තරම් ආරක්ෂා කර ගන්න අපි උත්සහ කරනවා. නමුත් එම පැළ සියයට සියයක්ම ආරක්ෂා කර ගන්න විදියක් නෑ.’’ වන සංරක්ෂක ජනරාල් ඊ.ඒ.පී. නිශාන්ත එදිරිසිංහ මහතා කියා සිටියේ ය.
කෙසේ වෙතත් විවිධ දේශපාලන උවමනාවන්ට සීමා වූ තිරසාර නොවන වැඩසටහන් ක්‍රියාත්මක කිරීම සහ විවිධ පාර්ශ්වකරුවන් අතර සම්බන්ධීකරණයක් නොමැති වීමද මෙම කටයුතු නිසි අයුරින් සිදු නොවීමට හේතු වී තිබේ. මෙම ප්‍රයත්නයන් ප්‍රත්‍යක්ෂ ප්‍රතිඵල ලබා දෙන බව සහතික කිරීම සඳහා වඩා ශක්තිමත් ප්‍රතිපත්ති, වඩා හොඳින් නීති ක්‍රියාත්මක කිරීම සහ වැඩි වශයෙන් මහජනයා දැනුවත් කිරීම අවශ්‍ය කරුණක් බව පෙන්වා දිය හැකි කරුණකි. එමෙන්ම ජාතික වනෝද්‍යාන සහ ස්වභාවික රක්ෂිත පිහිටුවීම, දැව කැපීම සහ ඉඩම් පරිහරණය සම්බන්ධයෙන් දැඩි රෙගුලාසි බලාත්මක කිරීම ඇතුළු වන විනාශයට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා ශ්‍රී ලංකා රජය විවිධ ක්‍රියාමාර්ග ක්‍රියාත්මක කර තිබුණත්, සම්පත් හිඟකම, දූෂණය සහ දේශපාලන බලපෑම් හේතුවෙන් මෙම උත්සාහයන් අභියෝගයට ලක් වී තිබේ.
ශ්‍රී ලංකාවේ වන විනාශය බරපතල පාරිසරික, ආර්ථික සහ සමාජීය ප්‍රතිවිපාක සහිත බහුවිධ ගැටලුවකි. මෙම අර්බුදයට එරෙහිව සටන් කිරීමට උත්සාහයන් පවතින අතර, වන විනාශයේ වේගය සහ පරිමාණය මෙම මුලපිරීම් අභිභවා යයි. ශ්‍රී ලංකාවේ වනාන්තර ආරක්ෂා කිරීම යනු ජෛව විවිධත්වය සංරක්ෂණය කිරීම පමණක් නොවේ. එය ජාතියේ ජනතාවගේ අනාගතය, එහි ජල සම්පත් සහ දේශගුණික විපර්යාසවලට ඔරොත්තු දීමේ හැකියාව ආරක්ෂා කිරීමයි. වන විනාශය නැවැත්වීමට සහ දිවයිනේ සශ්‍රීක උරුමය සදහටම නැති වී යාමට පෙර එය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කිරීමට රජය, සිවිල් සමාජය සහ ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාවෙන් කඩිනම් සහ ඒකාබද්ධ ක්‍රියාමාර්ග අවශ්‍ය වේ.